جایی که سرزمین میانه جان گرفت؛ راز پیوند تالکین و نیوزیلند

ادعای جان رونالد رول تالکین (J.R.R. Tolkien) درباره‌ی «خلق اسطوره‌ای برای انگلستان» فقط یک حرف شاعرانه یا آرزو نبود؛ نتیجه‌ی سال‌ها پژوهش، تخیل و جهان‌سازی بود. دنیایی که او ساخت، در عمق خودش ترکیبی از تاریخ، افسانه و جغرافیای سرزمین مادری‌اش بود. تالکین با خلق زمین میانه (Middle-earth)، در واقع چهره‌ای اسطوره‌ای از بریتانیا را بازسازی کرد؛ جهانی خیالی که ریشه‌هایش محکم در خاک واقعی اروپا فرو رفته بود.

با این حال، یکی از تصمیم‌های غیرمنتظره و در عین حال هوشمندانه در اقتباس سینمایی پیتر جکسون (Peter Jackson) این بود که داستان تالکین را نه در انگلستان، بلکه در نیوزیلند (New Zealand) فیلم‌برداری کند. در نگاه اول شاید این انتخاب عجیب به نظر برسد، چون تالکین بیشتر از چشم‌اندازهای اروپایی الهام گرفته بود. اما همین تفاوت جغرافیایی در نهایت یکی از مهم‌ترین دلایل موفقیت فیلم‌ها شد.

مناظر طبیعی نیوزیلند با تنوعی شگفت‌انگیز، از تپه‌های سبز شایر (The Shire) تا دشت‌های باز روهان (Rohan) و قله‌های برفی کارادراس (Caradhras)، به جکسون اجازه داد تا هر گوشه از زمین میانه را زنده و واقعی بسازد. این سرزمین هنوز تا حد زیادی از ساخت‌وساز مدرن دور مانده بود و همین اصالت، حال‌وهوای طبیعی و باورپذیر فیلم را شکل داد.

ایان مک‌کلن (Ian McKellen)، بازیگر نقش گاندالف (Gandalf)، در مصاحبه‌ای گفته بود که فاصله‌ی فیزیکی و روحی میان انگلستان و نیوزیلند خودش به فیلم کمک کرده است ؛ چون زمین میانه باید احساسی از «دورافتادگی» و «رازآلودی» داشته باشد. حتی اتفاقی مثل افتادن پرچم روهان در یکی از صحنه‌ها، که بر اثر باد واقعی رخ داد، در فیلم باقی ماند و به نمادی از افول آن تمدن تبدیل شد. لحظه‌ای که در استودیو قابل ساختن نبود.

از نظر فرهنگی هم، ارتباط ناگهانی میان دنیای تالکین و سنت‌های بومی مائوری (Māori) به سه‌گانه عمق تازه‌ای بخشید. صحنه‌ی تشییع شاهزاده تهودرد (Prince Théodred) بر پایه‌ی آیین‌های مائوری طراحی شده بود، و حتی ظاهر بعضی موجودات، مثل عنکبوت شلب (Shelob)، از طبیعت بومی نیوزیلند الهام گرفته بود. این پیوند میان فرهنگ محلی و دنیای فانتزی تالکین، به فیلم‌ها رنگ و اصالتی خاص داد.

تصاویر و مناظر ماندگار نیوزیلند چنان تأثیرگذار بودند که پروژه‌های بعدی هم، مثل سریال حلقه‌های قدرت (The Rings of Power)، ابتدا در همین کشور فیلم‌برداری شدند. هرچند بعدها به‌دلیل محدودیت‌های سیاسی و دوران کووید-۱۹ بخشی از تولید به انگلستان منتقل شد، اما اثر فرهنگی و سینمایی جکسون در نیوزیلند آن‌قدر قوی بود که هنوز هم ادامه دارد. هابیتون (Hobbiton) حالا به یکی از جاذبه‌های دائمی گردشگری این کشور تبدیل شده، و شرکت‌های بومی مثل وِتا ورکشاپ (Wētā Workshop) و وِتا دیجیتال (Wētā Digital) از دل همین پروژه به شهرت جهانی رسیدند.

از نگاه اقتصادی، انتخاب نیوزیلند تصمیمی هوشمندانه بود؛ هزینه‌ها کمتر بود، دولت از تولید حمایت مالی می‌کرد، و حتی ارتش نیوزیلند در صحنه‌سازی نبردها کمک کرد. نتیجه، فیلم‌هایی بود که هم از نظر هنری درخشان بودند و هم از نظر صنعتی و اقتصادی تأثیرگذار.

در نهایت، مناظر گسترده و طبیعت دست‌نخورده‌ی نیوزیلند، همراه با تأثیر فرهنگ مائوری، باعث شد اقتباس پیتر جکسون از دنیای تالکین چیزی فراتر از یک بازسازی ادبی باشد. در سه‌گانه‌ی ارباب حلقه‌ها، طبیعت فقط پس‌زمینه‌ی داستان نیست؛ خودش شخصیت دارد، احساس دارد، و در روایت نقش بازی می‌کند. شاید همین پیوند عمیق میان مکان و معناست که باعث شده اقتباس جکسون تا امروز یکی از بهترین نمونه‌های تبدیل ادبیات به تصویر (Text-to-Image Adaptation) باقی بماند؛ جایی که زمین، واقعاً جان دارد.